Books

Schadelijke stereotypen en misrepresentatie: wat doe je ermee?

Het afgelopen jaar heb ik mezelf voor mijn studie helemaal ondergedompeld in discriminerend taalgebruik en focuste ik vooral op de evolutie van gender-inclusief taalgebruik. Natuurlijk moet je om taalgebruik te begrijpen en te analyseren ook de fundamentele bouwstenen van de samenleving proberen te begrijpen. Hoe evolueert taalgebruik en wat is de drijfveer? Wat is de relatie tussen taalgebruik en de normen in de samenleving? En nog belangrijker: hoe impactvol is taalgebruik op sociale verandering? Laten we zeggen: het was een heel complex, maar interessant vraagstuk. Maar wat ik leerde en waar veel (taal)wetenschappers het over eens zijn: stereotypes vormen een heel groot probleem. 

Stereotypes: wat zijn ze en wat doen ze? 

Onbewust ontstaan heel wat van onze denkbeelden uit stereotypes of volgens Onze Taal: ‘een vaststaand beeld, met name van een bepaald type persoon of een bepaalde (bevolkings)groep’. Ze worden eigenlijk al heel vroeg (in de kindertijd) gevormd. Je moet maar eens denken aan welke verschillende dingen je aan jongens of meisjes cadeau doet. Of denk eens na over hoe sommige mensen zich nog steeds vastklampen aan het idee dat jongens niet mogen huilen en sterk moeten zijn en meisjes dat juist wel mogen. Hetzelfde geldt ook voor stereotypes rond mensen met een verschillende nationaliteit, gender, seksualiteit, etniciteit, etc. (Of natuurlijk een combinatie van al die aspecten.) In een vorig artikel beschreef ik een metafoor van de viskom. En die staat eigenlijk nog steeds helemaal overeind als we het over stereotypes hebben: je bekijkt de wereld vanuit jouw eigen viskom. Je ziet vaag wat er buiten die viskom gebeurt, maar écht weet je het niet. Je vult zelf maar dingen in en dat zijn vaak die stereotypes die om de hoek komen kijken. 

Je moet in google scholar nog maar het trefwoord ‘gender stereotypes’ intikken en je krijgt een heel resem aan onderzoeken van over de hele wereld. Het is best interessant om te zien hoe onderzoekers de link leggen tussen gender stereotypes, onderwijsprestaties, rechtspraak en sociale rollen. Goed, ik wil er niet te veel over uitweiden, maar wat ik graag wil benadrukken is dat je de impact van het gebruik van stereotypes helemaal niet mag onderschatten. 

Schadelijke stereotypes en misrepresentatie in literatuur 

Onlangs las ik ergens op een blog dat een auteur blijkbaar bang is om een Zwart personage in hun boek te schrijven, omdat die bang is om erop aangesproken te worden. Het is waar dat sommige auteurs inderdaad in opspraak komen voor bepaalde representaties in hun boeken, maar voor mij en ook andere auteurs zoals Octavia Butler is er een belangrijk verschil. Ik ken heel veel baanbrekende witte auteurs die personages van kleur, personages met een handicap of queer personages op een geweldige manier representeren in hun boeken. Denk maar aan bijvoorbeeld Becky Albertalli en haar laatste boek Kate in Waiting en Leigh Bardugo en haar Kraaien-duologie. Bij deze auteurs is het best duidelijk dat ze soms over ervaringen schrijven die helemaal niet uit hun eigen leefwereld bestaan. Maar wat ook duidelijk is, is dat ze zichzelf hebben onderwezen. Ze luisteren naar mensen die wel die ervaringen hebben en doen research naar de complexiteit en intersectionaliteit van bijvoorbeeld gender, seksualiteit en etniciteit. Op die manier kunnen ze personen representeren in hun verhalen zonder ze te schrijven vanuit hun eigen geprivilegieerde perspectief. 

Het feit dat bijvoorbeeld queer mensen, mensen van kleur en ook vaak allies hun stem gebruiken om misrepresentatie en schadelijke stereotypes in literatuur aan te kaarten vind ik maar meer dan gerechtvaardigd. Zeker als je ervan bewust bent dat als je die stereotypes maar blijft gebruiken, je ook alle stigma’s in stand houdt. In taalgebruik zie je vaak de normen en waarden weerspiegeld, maar anderzijds houdt taalgebruik ook die normen in stand. (Als je meer hierover wilt weten, raad ik Wordslut van Amanda Montell aan. Het is een laagdrempelige, humoristische non-fictie over feminisme en de Engelse taal.)

Bovendien zitten heel wat stereotypes bij ons zo ingebakken dat we soms niet herkennen dat ze problematisch zijn. Onlangs las ik een boek dat daar een perfect voorbeeld van is. Het is zo dat stereotypes in een verhaal soms heel boeiend kunnen zijn vooral omdat je ze kunt gebruiken om ze later te weerleggen, zoals Legendborn van Tracy Deonn dat mooi doet. In tegenstelling tot dat boek, had ik bij dat ander boek een heel vreemd gevoel. Volgens mij was de auteur op de hoogte van de basisbegrippen rond feminisme, maar diep en gelaagd was die kennis ook niet. Uit het taalgebruik en de plot kon je afleiden dat die onderwerpen er af en toe ingeplakt waren, zonder oprecht te beseffen hoe complex die zijn. Bovendien werden queer personages en personages van kleur alleen in het verhaal gebruikt als kartonnen, stereotiepe bordjes. Ze waren er om beledigd te worden, zichzelf te verdedigen en nadien het hoofdpersonage te onderwijzen. Maar voor de rest hadden ze helemaal geen menselijke functie in het boek. Befaamde auteur Octavia Butler constateerde vele jaren geleden iets gelijkaardigs in haar essay Why Is Science Fiction So White?

Wat misschien zelfs nog problematischer is, is het feit dat veel mensen niet eens willen nadenken over stereotypes en de dramatische gevolgen daarvan. Dat ene boek boordevol schadelijke stereotypes lijkt misschien op zich niet veel, maar eigenlijk wel als je erbij stilstaat hoeveel mensen meewerken aan een boek én hoeveel mensen die stereotypes willen blijven verdedigen. Want hé, mensen telkens portretteren volgens één uitvergroot en vaak onjuist kenmerk en laten figureren in een verhaal als een kartonnen beeld is géén mening. En dat gebeurt niet alleen in literatuur, maar in alle aspecten van de maatschappij. Denk bijvoorbeeld eens aan onderwijs, sport, etc. Daarom is het belangrijk om je bewust te zijn van stereotypes en sommige hulpmiddelen kunnen je daarbij helpen.

Stereotypes: wat doe je ermee? 

Ik heb geen professionele cursus gevolgd, dus ik spreek vooral uit eigen ervaring en deel vooral de tips die mij helpen om stereotypes de doorprikken. Je doet er zelf mee wat je wilt. Dus hier komen ze:

  1. Lees over stereotypes en hun schadelijke werking. Er bestaat heel wat literatuur over. Als je taalspecifieke boeken zoekt, dan raad ik zeker Wordslut van Amanda Montell aan. Onlangs kocht ik zelf ook nog What’s Your Pronoun? van Dennis Baron, maar ik heb nog niet de kans gehad om die te lezen. 
  • Lees over personen die niet dezelfde ervaringen hebben als jij. De Wikipedia-pagina is vaak niet genoeg. Momenteel staan bijvoorbeeld Hood Feminism van Mikki Kendall en Witte Suprematie & ikvan Layla F. Saad op mijn non-fictie tbr-lijstje. Voor YA wil ik binnenkort graag I Wish You All The Bestvan Mason Deaver en With The Fire on High van Elizabeth Acevedo lezen. 
  • Lees eens non-fictie over onderwerpen waar jij héél weinig over weet, zoals gezondheidszorg, mentaal welzijn, genderidentiteit, etc. Let wel op, wees nog altijd kritisch over wat je leest.
  • Luister naar mensen als ze je op iets wijzen. Maar verwacht vooral niet dat die mensen je altijd alle uitleg moeten geven. Soms zijn mensen van kleur, LGBTQIA+ mensen of mensen met een handicap het jou niet verschuldigd om elke keer jouw onwetenheid uit de wereld te helpen. Ga dan zelf eens op zoek naar antwoorden. Dat kan je bijvoorbeeld doen door bepaalde boeken op te pakken of bepaalde sociale media-accounts te volgen.

Ben jij je bewust van de stereotypes om je heen? Heb jij ook tips die je helpen om die te doorprikken?

2 thoughts on “Schadelijke stereotypen en misrepresentatie: wat doe je ermee?

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.