Book Nerds

Waarom zijn er überhaupt verschillen tussen Nederlands en Vlaams taalgebruik?

Vorige week kwam er een heel spannend artikel online. Daarin deelde ik met jullie mijn frustraties over de té Hollandse vertalingen en jullie reageerden er massaal op. (Als je het nog niet gelezen hebt, dan kun je dat hier doen.) Ook waren er een aantal onder jullie dat eigenlijk niet wisten dat er zoveel verschillen waren én hoe dat eigenlijk komt. Ik zal in dit artikel alles beknopt proberen uit te leggen om een duidelijk licht te scheppen op onze twee eigenwijze taalgebieden.

Wat je allereerst moet weten is dat ik niet alwetend ben en hier ook geen jarenlange research heb aan gespendeerd. Ik vertel jullie wat ik weet en moest er iets ontbreken, dan is het iets dat ik zelf niet weet. In dit artikel wil ik jullie de grote lijnen leren in onze geschiedenis én een uitleg geven waarom de Belgische standaardtaal niet de inferieure versie is van de Nederlandse standaardtaal.

De basisgedachte die elke Vlaming en Nederlander zou moeten onthouden als ze een discussie over taal aangaan

Onder mijn artikel vorige week ontstond er een hevige discussie en daar ben ik blij om. Zeker omdat dat nog maar eens bewijst dat heel veel mensen niet goed weten hoe onze huidige taalsituatie ervoor staat. Natuurlijk kan je niet alles weten (ik ook niet), maar dé grondbeginselen kennen zou al een goede basis vormen voor een goed onderbouwde mening én die mening zou niet louter gebaseerd zijn op drogredenen en flauwe assumpties.

Zoals ik al aanhaalde in mijn artikel vorige week, bestaat hét Nederlands – als in: het superieure – helemaal niet. Nederlands is een verzameling variëteiten die niet per se slechter of beter zijn dan de andere. Zo heb je de standaardtalen in België, Nederland  en Suriname en in België heb je ook dialecten én een tussentaal (tussen het Standaardnederlands en dialecten), en dat laatste fenomeen kent alleen Vlaanderen.  Maar wat je eigenlijk moet onthouden is dat er zowel een standaardtaal bestaat in Nederland als in België en dat betekent dat grammaticale, morfologische en lexicale verschillen tussen de twee standaardtalen bestaan.

België
Zes pistolets, zes sandwiches en twee eclairs. Dat zal het zijn?
Nederland
Zes harde bolletjes, zes zachte puntjes en twee eclairs. Anders nog iets?
taaltelefoon.be

In België is bijvoorbeeld het gebruik van zo’n lekkere wijn standaardtaal, terwijl in Nederland zulk lekkere wijn gebruikt zal worden. Echter, het gebruik van zulk lekkere wijn is in beide taalgebieden standaardtaal en is het beter om voor de laatste optie te kiezen. Zo’n is dus geen verkeerd gebruik of fout, maar in Nederland wordt het gewoon niet gebruikt. Dat is nog maar één voorbeeld van de kleine verschillen tussen onze standaardtalen, maar ik benadruk dit: de standaardtaal uit België is niet fout in vergelijking met die uit Nederland. Als je je meer wil verdiepen in zulke kwesties, kun je altijd taaltelefoon.be raadplegen.

Maar hoe komt het nu dat we eigenlijk die verschillen kennen? Wel, daar moeten we voor terug in de tijd.

Terug in de tijd

Het duurde eeuwen vooraleer België en Nederland een standaardtaal hadden, want het was best een moeilijk proces. In de middeleeuwen bestond er niet zoiets als hét Nederlands als taal. Je had wel het Middelnederlands, maar in tegenstelling tot wat vele mensen denken was dit eigenlijk een verzamelnaam voor allerlei dialecten, die dus veel regionale variatie hadden. Maar gedreven door de boekdrukkunst en de eenmaking van de Nederlanden onder Karel V (1548) begonnen we samen aan het maken van een eenheidstaal. Maar dat liep niet zo soepel als je zou denken, want in 1585 viel Antwerpen in de handen van Spanje waardoor er nu duidelijk een groot verschil was tussen de Noordelijke Nederlanden (Nederland) die dan in 1648 onafhankelijk werden en Zuidelijke (België) Nederlanden. Volgens viel België nog eens in Oostenrijkse handen, dus we hebben zowat bij elk groot rijk in de geschiedenis gehoord.

Terwijl wij telkens onder de sloef lagen van vreemde heersers, ontwikkelden de Noordelijke Nederlanden langzaamaan hun standaardtaal. In de Zuidelijke Nederlanden bleef alleen het Nederlands bestaan onder vele regionale dialecten, want in die tijd was de standaardtaal nog het Frans. In 1794 kwam Napoleon de man spelen en was het bijna helemaal gedaan met het Nederlands, want hij zette een verfransende politiek in. Dat lukte echter niet goed en het Nederlands bleef bestaan onder het gewone volk. Toch was het Frans een lange tijd dé taal in de Zuidelijke Nederlanden.

Lang leve Nederland, want in 1815 verloor Napoleon bij Waterloo en werden we een deel van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Het Frans was hier in Zuiden nog steeds de meest dominante taal, dus Willem I voerde in 1821 het Nederlands in eenheidstaal en het Nederlands werd overal geleerd. Maar op dat moment hadden de Belgen genoeg van alle overheersers en riepen ze de onafhankelijkheid uit in 1830. Na de onafhankelijkheid was er in België in principe een vrijheid van taalgebruik, maar in praktijk was er een sterke verfransing. Pas in 1962-63 werd het taalgebruik in de vier taalgebieden van België (Nederlandstalige gemeenschap, Franstalige Gemeenschap, Duitstalige gemeenschap en Frans- en Nederlandstalige gemeenschap) vastgelegd en werd Nederlands pas écht onderwezen in scholen in Vlaanderen.

In de tijd die tussen de onafhankelijkheid van België en de taalwetgeving van 1962-63 hebben Nederland en Vlaanderen verschillende spellingen aangehouden. Pas na de tweede wereldoorlog begon er in België een consensus te komen over hoe het Nederlands er moest uitzien. Omdat Nederland al een sterke standaardtaal had ontwikkeld, zowel in schrift als fonetisch, besloten we die over te nemen en zo ontstond er België een standaardiseringsproces. Tot aan de jaren 90 van de vorige eeuw zijn onze beide standaardtalen naar elkaar toegegroeid, maar we wilden niet alles overnemen van de Nederlandse standaardtaal (zoals de uitspraak en bepaalde uitdrukkingen). We hebben daardoor een aantal verschillen, zeker omdat België een historisch ‘achterstand’ heeft. Bovendien zijn we ook sinds de jaren 90 terug uit elkaar aan het groeien door de komst van massamedia en onze eigen koppigheid.

En nu?

Nu ja, we zijn allemaal trots op onze variëteit én het is de variëteit waar we ons het meeste thuis in voelen. Het is logisch dat we dan ook anders zullen evolueren, maar zoiets kan je nooit voorspellen. Anno 2019 zijn er inderdaad veel gelijkenissen tussen het Nederlands en Vlaams taalgebruik, maar er zijn ook heel veel verschillen, vooral als we dan niet naar de standaardtalen kijken. Dat wilde ik in mijn vorig artikel aankaarten, want Vlamingen begrijpen wel de Nederlandse standaardtaal, maar niet de omgangstaal. (En omgekeerd zullen de Nederlanders onze omgangstaal niet begrijpen.)

Ook wil ik benadrukken én dat heb ik veel gelezen in de reacties onder mijn artikel dat dit geen ik-zij-verhaal is. Het is niet omdat ik taloor en forchette gebruik in mijn dagelijkse leven en omdat zij bagger of knakker gebruiken dat we dat ook per se moeten zwart-wit aanhouden. We zijn nog steeds een wij, als broer en zus, die houden van het Nederlands. Het zou prachtig zijn als we kunnen overeenkomen dat taal machtig en oneindig is en dat we samen naar mooie alternatieven kunnen zoeken, die voor beide taalgebieden goed klinken. Want wees nu eerlijk: als we allemaal blij zijn, zorgt dat dan niet voor meer boekenliefde én liefde voor onze moedertaal?

Bron: De vele gezichten van het Nederlands in Vlaanderen | red. Gert De Sutter | Acco |2017 | 9789463442435

6 thoughts on “Waarom zijn er überhaupt verschillen tussen Nederlands en Vlaams taalgebruik?

  1. Even een toevoeging; in Nederland kennen wij zeer zeker wel dialecten en in het geval van zo’n groot huis zeggen we dit in Nederland ook in het geval van huis. Zijn het meerdere huizen, dan zeggen wij zulk. Zulk grote huizen of zo’n groot huis. Zulk leuke mensen. Zo’n leuk mens.

    1. Ja, klopt inderdaad, jullie hebben inderdaad dialecten, dat was een klein foutje van Audrey 😉 Maar over het algemeen lijkt het er wel op dat de dialecten in Nederland meer met elkaar overeenkomen en dat er veel minder woorden en uitdrukkingen zijn die (heel erg) regionaal gebruikt worden. Al zijn die er natuurlijk ook wel. Maar in Vlaanderen zijn de dialecten dikwijls heel verschillend van elkaar. Als een Antwerpenaar en een Gentenaar elkaar in hun pure dialect aanspreken, is de kans groot dat ze elkaar voor een groot deel niet gaan verstaan. Van wat ik weet van Nederland – maar verbeter me als ik het fout heb – is de kans kleiner dat zoiets in Nederland gebeurt.

      Oh ja, en klopt inderdaad. Het gaat in principe over enkelvouden. In elk geval (om het kort te houden), Nederlanders gebruiken ‘zulke’ en ‘zo’n’, Vlamingen gebruiken altijd ‘zo’n’.

      1. Hey Emmy en Tim, zoals ik bovenaan in mijn artikel heb gezet, ben ik niet alwetend. Ha. Dus ik heb nog eens extra research gedaan en het allebei aangepast.

      2. Helaas is niemand alwetend, Audrey, dat zou wel makkelijk zijn anders. Ik heb net ook van iemand gehoord dat er in Nederland blijkbaar wel meer dialecten bestaan dan ik de indruk had, en dat mensen met verschillende dialecten de ander ook zeker niet altijd verstaan.

        1. Nee precies! Ik kan een Fries of een Limburger soms echt niet verstaan. Nou ja, soms… Eigenlijk gewoon helemaal niet als ze echt in dialect spreken. Elke streek heeft zo z’n eigen dialect. Ik kom zelf van een klein plaatsje in het midden van Nederland en ook daar hadden we zo onze eigen woorden en manieren van praten, zij het niet zo extreem dat het niet te verstaan is.
          Ik vind het heel mooi dat we op deze manier nieuwe dingen kunnen leren. 🙂

          Leuk boek hierover is trouwens Spoetnik. Hierin verhuist een docent van Amsterdam naar Helmond, waar hij grote moeite heeft om de manier van praten te begrijpen en wat hem totaal niet helpt om contact te krijgen met zijn buren.

  2. Weer een interessant artikel, maar met zulke/zo’n ben ik het niet helemaal eens. In het Nederlands kan het ‘zulke lekkere wijn’ zijn maar ook prima ‘zo’n lekkere wijn’. Het kan eraan liggen dat ik in Nederlands-Limburg woon, maar ik zou eerder zo’n gebruiken. Bij meervoud (zulke huizen) is zulke wel netter, maar ‘zo’n (soort) huizen’ vind ik ook echt helemaal prima klinken.

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.