Books, Wat is taal toch mooi...

Gastblog | Zoete Saturnus, Mary en Joseph! Over de Nederlandse vertaling van Elle & Darcy

Vorige week kwam een artikel online waarin ik de belangrijkste pilaren van vertalen beschreef. Tim Hoogstoel schreef op basis van dat artikel een analyse van de Nederlandse vertaling van Elle & Darcy, geschreven door Alexandria Bellefleur en vertaald door Femke de Moor. Hij legde de oorspronkelijk Engelse tekst en de Nederlandse vertaling naast elkaar en hij kwam daardoor tot een aantal conclusies. 


Vertalers zijn maar mensen en mensen maken fouten. Onlangs heeft Audrey drie belangrijke pilaren van het vertalen beschreven en gezegd dat de meeste vertalingen qua kwaliteit echt wel goed zijn. Maar als je Elle & Darcy van Alexandria Bellefleur in het Nederlands gelezen hebt, begrijp ik waarom je daaraan twijfelt. Audrey heeft het boek al gerecenseerd, maar zonder de vertaling te bespreken: het ging om een zetproef die helaas veel fouten bevatte. Gelukkig zijn er nog wat uitgehaald. Alleen… zijn er ook veel blijven staan. Héél. Véél. Ik vergeleek de brontekst en de vertaling met elkaar en noteerde maar liefst 356 unieke vertaal- en taalfouten. Het is dus eens de moeite waard om deze uitgave te bespreken.

Vertaler + redacteur + persklaarmaker = Nederlandse uitgave

De vertaler maakt de vertaling, maar de redacteur en persklaarmaker lezen die ook, ter correctie, meestal zelfs een paar keer. Als een vertaling volstaat met fouten, ligt dat dus niet alleen aan de vertaler, maar ook aan de redacteur en persklaarmaker. Bovendien schrijft de uitgeverij en niet de vertaler de korte inhoud van een boek. En daar vinden we bij Elle & Darcy de eerste fout:

Ze heeft Elle heel iets uit te leggen…: Je legt niet heel iets uit, maar heel wat.

Een grammatica foutje wat niet goed is

Bij professionele teksten verwachten lezers correct taalgebruik. Grammatica is belangrijk, of het nu een vertaling is of niet. En daar loopt het al grondig mis.

Astronomie toren, astrologie column: Samenstellingen schrijven we in het Nederlands aaneen: astronomietorenastrologiecolumn. Zo gaat ’t het hele boek door.

Het jasje wat, de wijn dit, afwijzing dat, been – die, Elles hart – hij: Verwijswoorden worden voor Nederlanders steeds een groter probleem, vooral ‘die/dat’ en ‘dat/wat’ en ook andere. In dit boek zitten er echt tientallen fouten. Veel meer dan anders. De goede vormen zijn: het jasje dat, de wijn die, afwijzing die, been – het en Elles hart – het.

Het KBIN ligt in de Europese Wijk in BXL

Iedereen heeft een basis cultuur- en wereldkennis, maar het wordt lastiger als er minder bekende dingen vermeld worden. Als vertaler kun je dan kiezen: verwijderen, vervangen, veralgemenen,… Zo zorg je dat het in de tekst past en dat de lezer de beste ervaring heeft. In Elle & Darcy loopt het wat mis.

ASB: De afkorting van Associated Student Body, te vergelijken met een studentenraad.

President: Bij ons ben je veel minder snel president dan in Amerika, eerder voorzitter.

GSA (Gender & Sexuality Alliance): De vertaler heeft hier informatie toegevoegd, tussen haakjes. Dat is duidelijk, maar het leest niet vlot. Het zit niet ingebed in de lopende tekst.

Konsistensies, consekwenties

Fouten en onduidelijkheden, daar houden mensen niet van. Maar het wordt erger als de consistentie en consequentheid verdwijnen, en daar is Elle & Darcy een topvoorbeeld van. Gebruik steeds dezelfde vorm, niet twee dooreen:

‘What the fuck’/‘Wat de fuck’

Soms volgt een van de vormen de juiste spelling niet. Onderlijnde vormen zijn correct:

Kasjmier/cashmier

Pannekoeken/pannenkoeken

Neon groen/neonrood

Escaperoom/escape room

Fibonacci-reeks/Fibonacci reeks

Bovendien: can you je voorstellen wat it would zijn als I ineens alle sentences dooreen in Dutch and het Engels wrote. Wat een total mess zou het then be!

Society van Actuarissen

Coffee en Muffin

Gargantuan-burgersGargantuan is een niet-vertaald adjectief. Het zou vertaald moeten zijn als bijvoorbeeld reusachtige burgers.

Liefde is een vierletterwoord

Love is a four-letter word geeft meteen weer wat het nadeel van (te) letterlijk vertalen is, want liefde is helemaal geen vierletterwoord. Het Engels is te zichtbaar, in het ergste geval wordt de vertaling zelfs onlogisch of onbegrijpelijk. 

Faal groen (pale green)

Binnendringende soort (invasive species)

Regentschappelijke vrijgezel (Regency spinster): Een oude vrijster uit het Britse Regency-tijdperk

Verstandige groene trui (sensible green sweater)

Versterving trad in (mortification set in)

Het is haar verlies (It’s her loss)

Wat ze niet weet, kan geen kwaad (What she doesn’t know won’t hurt her): Wat niet weet, wat niet deert.

We zijn als olie en water (We’re like oil and water): We zijn als water en vuur.

Gelukkig kwam de ober eraan en hij redde het moment van té ongemakkelijk worden hen.

Haar benen gingen schrijlings op Elles heupen zitten: Benen kunnen niet gaan zitten, je kunt wel met je benen gaan zitten.

Darcy hield niet op, drukte haar vingers steviger dan eerder, zelfs niet toen Elle kronkelde in de lakens, net aan de kant van te gevoelig.

Fuckerdefuckerdefuck!

Als een auteur een bepaald woord blijft gebruiken, heeft dat vaak een doel. In detectives kan het een aanwijzing zijn, en dan is het belangrijk om dat hetzelfde te vertalen, anders verdwijnt de samenhang van de plot. Daarmee komen we bij wat voor mij de grootste fout uit de vertaling is:

… funny as fuck and Jane just got mad at me for writing fuck …

In het Nederlands

… zo verdomd grappig en Jane is net boos op me geworden dat ik fuck schreef…

Maar alleen heeft zij in het Nederlands helemaal niet ‘fuck’ geschreven!

Mic drop. I rest my case.

De uitzondering en de regel

Misschien lezen de verantwoordelijken voor de Nederlandse uitgave van Elle & Darcy dit. Ik begrijp dat het zeer kwetsend overkomt, want het komt er uiteindelijk op neer dat deze vertaling… echt niet goed is. Hier is sprake van zware nalatigheid, en ik vind het heel erg om dat te zeggen. Ik wil dit allemaal niet schrijven.

Helaas zie ik geen andere optie. Hier móét over gesproken worden. Door uitgaves als deze kopen mensen namelijk geen vertalingen meer – en geef ze eens ongelijk. De voorbeelden hierboven vormen maar het topje van de ijsberg: na een korte analyse had ik al 356 problemen gevonden.

Veel mensen zeggen dat vertalingen altijd slecht zijn en lezen daarom alleen in de originele taal, maar eerlijk gezegd denk ik dat dat idee vooral tussen de oren zit. Zelf weet ik wel iets over vertalen en het Nederlands, en naast een paar kleine fouten heb ik zelden iets negatiefs te melden. De meeste mensen die vertalingen lezen, klagen ook zelden of nooit. Bovendien: lezers verwachten van vertalingen nagenoeg absolute perfectie omdat ze dat gewend zijn.

Ik wil hier alleen maar aantonen dat het met dit ene boek is misgelopen. Als je Elle & Darcy nog wil lezen, raad ik je sterk aan de Engelse uitgave te kopen. Maar dat is ook het énige boek waar ik dat van zeg: het is een uitzondering. En je weet wat ze zeggen: de uitzondering bevestigt de regel. Dus als je meestal geen vertalingen leest: kom gerust eens uit je comfortzone!

Tim

7 thoughts on “Gastblog | Zoete Saturnus, Mary en Joseph! Over de Nederlandse vertaling van Elle & Darcy

  1. Buiten alle terecht benoemde (ver)taalfouten ontbreekt in deze blog één nuance, die meteen de oorzaak van het probleem drooglegt: honoraria.

    Met of zonder modelcontract, vertalers verdienen (omgerekend) minder dan het minimumloon. Dus… lees geen Nederlandse vertalingen, want ze kunnen slecht zijn? Lees júíst Nederlandse vertalingen, opdat hopelijk die tarieven eens omhoog worden geschroefd en professionele vertalers meer erkenning krijgen.

    1. Absoluut, je hebt volledig gelijk. Zoals ik schrijf: ik wil mensen hiermee niet ontmoedigen om vertalingen te lezen, maar hen erop wijzen dat dit een uitzondering is. Verder heb ik zelden negatieve opmerkingen, vertalingen zijn over het algemeen wel degelijk van goede kwaliteit. Je slaat de spijker op de kop: lees zéker vertalingen. Daar diende die laatste alinea ook voor, ik wilde eindigen met een positieve noot.

      En het klopt dat het salaris hoe dan ook te laag ligt. Aan de andere kant: als dat de hoofdreden is waarom deze vertaling zo problematisch is, dan zou je denken dat dat bij andere vertalingen ook zo is, en dat is natuurlijk totaal niet het geval. Het kan zeker een van de redenen zijn, maar dan nog zitten er bij Elle & Darcy toch wel een aantal zaken in waar ik me vragen bij stel hoe meerdere mensen daar zomaar overheen kunnen lezen.

      1. Ik ben denk juist dat deze vertaling het schoolvoorbeeld is van wat lage tarieven met de kwaliteit doen – versterkt door het idee dat “iedereen kan vertalen”. De vertaler in kwestie heeft een cursus bij een welbekende YA-auteur gevolgd. Een voor iedereen toegankelijke cursus van een halfjaar weegt nooit op tegen vele jaren aan (ver)taalstudies. Dat zien we wel aan het type fouten in deze vertaling. Helaas geven dergelijke cursussen mensen (meer onterecht dan niet) het idee dat ze zich kunnen meten met professionals.

        De lage tarieven jagen de écht goede vertalers uiteindelijk weg, waardoor er ruimte vrijkomt voor hobbyisten. Dat betekent niet dat elk boek dat voor een laag tarief is vertaald van slechte kwaliteit is, maar die kans neemt daardoor wel toe. (Hetzelfde geldt voor goede persklaarmakers.)

        Ik wil daarmee niets afdoen aan de inhoud van je blog, maar ik vind het over het algemeen jammer dat er weinig bewustmaking is over het vak vertalen an sich.

  2. Mooi artikel!
    Ik heb het boek gelezen en had wel enkele fouten gespot maar niet zoveel.

    Één opmerking: ik heb liever onbekende termen die in de oorspronkelijke versie staan dan foute vertalingen.
    Ik heb net een ander boek uit dat zich afspeelt in Groot-Brittannië en ik irriteerde me enorm aan de te Nederlandse vertaling. BN-ers of OV-machines zijn typisch Nederlands en niet Brits. Dat past in mijn ogen niet in een Brits verhaal. In het eerste hoofdstuk stond wel celebrity, dus waarom deze term niet gebruiken in de rest van het boek?

    Dit zijn de fouten waar ik vooral over val tijdens het lezen.

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.