Bekentenis

Bekentenis | YA van eigen bodem eindelijk uit de startblokken?

Al bijna vijf jaar lees ik de brochures van uitgeverijen, zodat ik af en toe vooruit kan plannen voor de leesclub. De laatste maanden viel me dit op: wat geven uitgeverijen plots veel meer YA van eigen bodem uit. Dus schiet YA van eigen bodem eindelijk uit de startblokken of staat het nog steeds in zijn kinderschoenen?

Blossom Books gaf voor het eerst een boek van eigen bodem uit met Heerestraat & Rozenlaan van Carlie van Tongeren en sindsdien is hun fonds van eigen bodem ontzettend gegroeid met deze zomer bijvoorbeeld boeken van Lisa van Campenhout en Rianne Robben. Ook Moon ontdekte dat YA van eigen bodem best wel een groot succes is. De Zwendelprins van Rima Orie is als enige YA genomineerd voor de Hebban Debuutprijs en De Geur van Groen van Pamela Sharon werd genomineerd voor de Prijs van de Jonge Jury. Best of YA gaf al vaker jeugdboeken van eigen bodem uit, maar dit najaar waagden ze zich ook aan een prachtige poëziebundel van Miriam Bruijstens. Als er dan uiteindelijk één uitgeverij is die al altijd meer werk van eigen bodem heeft uitgegeven dan is het wel Clavis. Hun fonds heeft ook veel succes met de boeken van bijvoorbeeld Chinouk Thijssen.

Als ik dit allemaal schrijf, besef ik zelfs dat ik niet eens genoeg plaats heb om alle Nederlandstalige YA van eigen bodem op te sommen, want er zijn nog talloze kleine uitgeverijen zoals Hamley Books en Dutch Venture Publishing die ook veel YA van eigen bodem op de markt brengen. Er is dus duidelijk een verandering op de YA-markt, maar hoe komt dat en wat komt daar allemaal bij kijken?

Geen geheim

Het is geen geheim dat de YA-markt het al een tijdje niet meer zo goed doet als vroeger. Jongeren lezen steeds minder en heel wat jongeren lezen tegenwoordig heel vaak in het Engels, wat goedkoper en blijkbaar ook aantrekkelijker is. Ook lijkt het dat het al even geleden is dat er een hele grote hype is geweest zoals De Hongerspelen of Twilight. Buitenlandse en binnenlandse uitgeverijen blijven het proberen, maar die ultieme wereldwijde bestsellers blijven toch al een aantal jaren uit.

Het is dus logisch dat uitgeverijen manieren moeten zoeken om overeind te blijven. Welke boeken moeten we écht op de Nederlandse markt brengen? Hoe zorgen we ervoor dat jongeren niet overstappen naar de Engelse versie nadat ze deel één hebben gelezen? Hoe kunnen we de Nederlandse boeken aantrekkelijker maken voor de Nederlandse lezer (kijk eens naar de campagne met de Limited Edition van De Wrede Prins: €20 en zo’n prachtige editie)? Hoe krijgen we jongeren überhaupt weer aan het lezen?

Er is lange tijd een enorme focus geweest op het verkopen van vertaalde werken, maar die verschuift nu toch stilaan. De boeken van eigen bodem blijken wel een succes. Ze mogen gelezen worden in scholen, de auteurs zijn makkelijker ter beschikking om hun boek te promoten op een evenement én de boeken sluiten dan ook vaker aan bij de leefwereld van de jongeren uit de Lage Landen. (Want wees nu eerlijk: hoe zat zijn we die clichés van de cheerleaders en het footballteam?)

Maar er komt tegenwoordig meer bij kijken

De vraag naar en de zin voor YA van eigen bodem groeit en het bevalt het YA-lezerspubliek wel. Tegelijkertijd is er wereldwijd (en hier dus ook) ook echter de vraag naar meer inclusieve boeken groot. Iedereen moet toch ergens een boek vinden waar ze zichzelf in kunnen terugvinden, maar dat blijkt nog niet zo simpel als je dit artikel over diversiteit in kinderboeken van 2019 eens leest. O en dit is niet alleen in Nederland en België: dat is ook zo in Amerika en hoogstwaarschijnlijk de rest van de wereld.

Omdat uitgeverijen nu dus vaker YA van eigen bodem beginnen uit te geven en boeken met thema’s proberen uit te geven die resoneren met het jonge publiek, merk je dat in sommige gevallen nog heel wat werk aan de winkel is. Vooral met het feit dat veel uitgeverijen en auteurs nog vaak te veel in hun eigen kleine wereld leven en niet heel erg vaak de multiculturele samenleving goed weerspiegelen.

Maar dan heb je ook nog het geval waarin uitgeverijen en auteurs wél proberen om die diversiteit in hun boeken te krijgen, maar dan wel grandioos de bal missen door foute representatie, niet-grondige research en ontzettend veel vooroordelen. En in dat aspect staat YA van eigen bodem nog heel erg in zijn kinderschoenen. Uitgeverijen en sommige auteurs denken nog steeds dat ze het allemaal alleen aankunnen, maar dat is in sommige gevallen écht misplaatst. Onlangs zei een witte auteur bijvoorbeeld dat hij heus wel over een zwart hoofdpersonage kon schrijven omdat hij in Amsterdam woont. Even voor de duidelijkheid: ook al ken je veel zwarte mensen en woon je in Amsterdam, dat maakt je nog niet geen racist.

Hoe kan jij (als auteur/uitgever/redacteur/corrector/etc.) het beter doen?

Goede representatie is wat een boek belangrijk/authentiek/echt maakt. Dat wil niet zeggen dat je als witte auteur nooit over ander culturen mag schrijven of als cis-hetero nooit over andere genders en seksualiteit, maar je moet beseffen dat jij je in een enorm geprivilegieerde positie bevindt én dat jij onmogelijk echt een ervaring goed kan weergeven. Hetzelfde geldt voor redacteuren en uitgevers: geef je een boek uit met personages die niet zo dicht bij je eigen ervaringen liggen (en waar de auteur ook geen ervaring mee heeft) ga actief op zoek naar lezers die wél authentieke en inhoudelijke feedback kunnen leveren. Neem niet zomaar aan dat de Amsterdamse auteur zijn werk zogezegd heel erg goed heeft gedaan, want voor jou zal die schadelijke representatie waarschijnlijk niet opvallen, maar voor de mensen waarover het boek gaat wel. En met die schadelijke representatie houdt jij alle vooroordelen in stand.

Bij deze wil ik graag wat tips delen om het beter aan te pakken:

Voor auteurs (maar ook voor uitgevers en redacteuren)

  • Lees non-fictie (niet alleen fictie!) over de culturen/genders/etc die jij graag wilt weergeven in je boek. Lees dan ook het liefst non-fictie die ook geschreven is door een auteur die tot die groep behoort.
  • Zoek actief proeflezers om je werk na te lezen en feedback te geven. Vraag het niet alleen aan je beste vriendin of die ene blogger die veel proefleest, maar zoek iemand die echt ervaring heeft en die tot die specifieke groep behoort. Wees niet bang voor kritiek, want dit gaat jouw boek alleen maar beter maken.
  • Schrijf je over zelfmoord en depressie: denk dan eens na over hoe je dat verwoordt in je boek. Kom niet af met deze zelfmoord is een plottwist of in andere boeken zoals 13 Reasons Why pakten ze het zo aan. Nee, jij moet het beter doen (en 13 Reasons Why is al viertien jaar oud, just saying). En dat begint met research en eens goed nadenken. Ik help je alvast op weg met een héél indrukwekkend wetenschappelijk onderzoek over de representatie van zelfmoord in literatuur. Het artikel geeft je ook enkele richtlijnen over hoe je zelfmoord beter verwoord in jouw boeken. Je kunt het allemaal hier teruglezen.
  • Is je boek verschenen en hebben lezers opmerkingen over bepaalde representaties? Neem die feedback ten harte en denk erover na. Doe je research waarom het verkeerd kan worden opgevat of waarom iets beter anders verwoord wordt. Ga niet meteen in de aanval, maar denk er goed over na én wees open voor opbouwende kritiek.

Voor uitgevers, redacteuren en het marketingteam

  • Is het boek dat je gaat uitgeven wel representatief? Of geef je het alleen maar uit omdat het schijnbaar goed is en toevallig goed in je fonds past? Doe je research.
  • Besef dat je als uitgever en redacteur ook bevooroordeeld kunt zijn, ook al doe je zo hard je best om diverse boeken naar je lezers te brengen. Weet dat je inherent bevooroordeeld bent en ga er niet van uit dat je alles weet. Doe je eigen research.
  • Als je boeken uitgeeft, denk er dan over na waar de representatie een probleem kan zijn. En hecht ook waarde aan goede representatie. Jij brengt boeken naar jonge lezers die heel veel oppikken (vooroordelen of niet) uit die literatuur. Laat die boeken dan bijvoorbeeld lezen door een panel van mensen die wél ervaring heeft op dat gebied en de representativiteit dusdanig kan verbeteren dat het geen probleem meer vormt of schadelijk kan zijn voor de groepen waarover het gaat.
  • Bescherm je auteurs. Rima Orie, de auteur van De Zwendelprins, schreef onlangs een artikel over alle sh*t die zij als auteur van kleur over zich heen krijgt gegooid van recensenten, leesclubs en lezers. En dit artikel is schrijnend om te lezen. Er wordt vaak gezegd dat de book community ontzettend open is, maar hier zie je maar weer dat het niet zo is. Tips:
    • Als je recensie-exemplaren uitstuurt, denk er dan over na naar wie je het stuurt. Zal die recensent deze representatie heel erg goed kunnen beoordelen of niet? Of zullen ze hun recensie voortbouwen op vooroordelen en privilege? Hou eventueel een lijstje bij van racistische, transfobe, homofobe recensenten. (Want hé, wie wil daar nu mee samenwerken?)
    • Sta achter je auteur en veroordeel racistische/homofobe uitspraken. Spreek organisaties van evenementen en leesclubs aan als je auteur aangeeft dat zij/hij/hun verkeerd behandeld is.
    • Verplicht je auteur niet om uit de kast te komen in een onveilige familiesituatie zodat je als uitgeverij het boek kan promoten als own-voices. Ik denk heus wel dat je creatief genoeg bent om een andere marketingstrategie te bedenken.
  • Denk erover na hoe je een boek op de markt brengt. Ga je voor de fluffy roze cover en de mysterieuze flaptekst, maar gaat het boek eigenlijk over keihard pestgedrag en zelfmoordterreur? Gaat je boek over glooming, maar breng je het op de markt als de starcrossed lovers? Denk er dan alsjeblieft over na dat jouw misleidende marketing heel wat mensen gaat shockeren en beïnvloeden op een slechte manier. Enkele dingen om in je achterhoofd te houden:
    • Triggerwarnings kunnen op sommige boeken écht wel een plaats hebben.Wees creatief (en zeg niet weer: ja, maar de anderen doen het niet. Als je het zelf niet doet, doet niemand het én verandert er niets). Je kunt ze plaatsen in het colofon, zodat mensen die er geen nood aan hebben ze ook niet moeten lezen of je kan ze ook toevoegen aan het einde van het boek na het dankwoord. De mensen die er wel nood aan hebben, weten ze dan altijd te vinden.
    • Is seksualiteit een plottwist? Denk er even over na. (Spoiler: het enige goede antwoord is hier nee.)
    • In het algemeen: denk gewoon na over het welzijn van je lezers. Dat is zo belangrijk.

Ook in het buitenland is goede representatie nog soms eens een probleem, maar er wordt hard aan gewerkt door organisaties, bloggers, auteurs en uitgevers. Ik hoop dat jij vandaag een aantal tips meeneemt voor in je dagelijkse leven. Er is nog werk aan de winkel, maar samen kunnen we eraan werken.

P.S. Dit is geen exhaustieve lijst met tips. Ik haal hier vooral dingen aan die mij zijn opgevallen de laatste jaren. Heb je zelf nog tips of wil je dingen nog anders zien: laat het vooral weten in de comments.

5 thoughts on “Bekentenis | YA van eigen bodem eindelijk uit de startblokken?

  1. Ik denk dat je als tip voor lezers zou kunnen toevoegen om aan te geven welke representatie er in het boek voorkomt, maar dat jij om die en die reden niet de juiste persoon bent om over deze representatie te oordelen. Ik schreef laatste recensie en dat boek ging over een be raciale homoseksuele jongen. Ik ben dat allemaal niet, dus dat heb ik erbij gezet. zo weten mensen die jouw recensie lezen wel welke representatie er in het boek voorkomt, maar ook dat jij niet kunt oordelen of het helemaal geslaagd is.

  2. Ik vind dit een heel fijn artikel, Audrey! Je maakt echt een goed ount over dat oorspronkelijke YA eigenlijk nog in de kinderschoenen staat. Al deze gesprekken over diversiteit worden in de VS al jaren gevoerd, en zelfs daar gaat het nog niet goed, dus dan is het best arrogant eigenlijk dat we in Nederland verwachten in een keer de spijker op zijn kop te slaan, haha. Ik wil later graag redacteur worden, en dan is het zo goed om weer even een reminder te krijgen dat het niet altijd om mijn eigen mening gaat, hoe goed bedoeld ook. Research komt altijd op 1, en als je geen research doet kun je alleen jezelf de schuld geven.

    Topartikel, ga zo door!

  3. Wat een ontzettend sterk artikel Audrey! Ik denk dat zowel lezers, uitgeverijen als auteurs er veel van kunnen leren. Er is altijd werk aan de winkel wat betreft representativiteit, trigger warnings en andere manieren om een boek op de markt te brengen, ook het artikel van Rima komt hard binnen. Het is ook echt een reminder om als blogger hier goed bij stil te staan, want ik denk dat de bookcommunity nog ontzettend veel kan opsteken van elkaar. Ga zo door Audrey, ik ben ook erg benieuwd naar de andere columns die je op de planning hebt staan deze zomer! 🙂

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.